Ruimtelijke context

Het complex domineert het straatdorp Smakt (meestal De Smakt genoemd) dat gelegen is aan de weg – de Sint-Jozeflaan – die naar het Brabantse Holthees voert. Evenwijdig aan die weg loopt de spoorweg Roermond-Nijmegen. De Smakt ligt op een steenworp afstand van de provinciegrens met Brabant.

Type

De niet-georiënteerde centraalbouwkerk is opgebouwd in baksteen en heeft een kruisvormig dak. Zowel het altaar als de stoelen zijn in principe verplaatsbaar.

Bouwgeschiedenis

Voorgangsters

De St. Jozefkerk is onderdeel van het bedevaartcomplex dat zich ontwikkeld heeft rond de in 1699 gestichte, en circa 1864 vergrote, St. Jozefkapel. Architect Johan Kayser bouwde in 1886 een neogotisch zaalkerkje met ingesnoerde koorpartij. Dit kerkje werd in 1933 met een travee en een doopkapel uitgebreid. Tijdens de slag om Overloon (1944) werd de kerk zwaar beschadigd. De kerk werd provisorisch hersteld en als noodkerk in gebruik genomen.

Huidige kerk

Voor de oorlog bestonden er al plannen om het neogotische bedevaartkerkje door nieuwbouw te vervangen. De intentie was om in 1949 – dan zou de Smakt 250 jaar bedevaartsoord zijn – een nieuwe kerk in gebruik te kunnen nemen. Deze plannen leidden echter tot niets. Wel werd rectoraat De Smakt in 1949 overgedragen aan de Ongeschoeide Carmelieten. De bestaande kerk werd opgeknapt. In 1965 werd duidelijk dat de oude kerk te klein werd. De nieuwe kerk zou zeker 200 zitplaatsen moeten krijgen met ruime gangpaden en veel staanplaatsen met het oog op de bedevaartgangers. Sedert 1963 werd er al geld ingezameld voor een nieuwe kerk. De pelgrims gaven in drie jaar tijd circa 100.000 gulden. De Carmelieten zochten in 1966 architect J.J. Fanchamps aan voor het maken van de nieuwbouwplannen. De eerste steen werd gelegd op 24 juni 1968, waarna aannemer Koenen uit Holthees de kerk voltooide, zodat zij op 11 maart 1969 door mgr. Beel kon worden ingezegend. De nieuwe kerk staat in verbinding met het Carmelietenklooster. De Smakt is de enige bedevaartplaats in Nederland waar specifiek de H. Jozef vereerd wordt. Jaarlijks bezoeken met name in de maand maart nog zo’n 20.000 mensen De Smakt om St. Jozef te vereren. Het bedevaartcomplex bestaat thans uit de St. Jozefkapel (1699), processiepark (ca. 1900), het Pelgrimshuis (1910), het Carmelietenklooster (1949) en de St. Jozefkerk (1969). Het Pelgrimshuis had afgebroken moeten worden om een betere entree te bewerkstelligen en het zicht op de kerk te verbeteren, maar door gebrek aan financiën werd dit plan niet uitgevoerd. Iets vergelijkbaars gold voor het klooster: dit is voor slechts de helft gebouwd.

Veranderingen

Het ingangsportaal werd gebruikt als doopkapel en biechtkapel. De doopvont is verplaatst naar de rechterzijde van het priesterkoor, de entreehal is verbouwd tot sacristie met opslag voor liturgische gewaden en een klein kantoortje voor de parochieadministratie. In 1983 werden de plannen gepresenteerd van Marij Kateman om de kerk van De Smakt te voorzien van glas-in-lood ramen met een boommotief. Deze plannen werden niet uitgevoerd. Het afscheidingsscherm achter het altaar werd enige jaren geleden voorzien van een doorlopende gordijnrail en werden gordijnen in de liturgische kleuren aangeschaft. Deze bedekken nu (2003) het scherm.

Exterieur

De kerk bestaat uit een vierkant bouwlichaam in een lichte baksteensoort in halfsteensverband, dat is gedekt met een kruisvomig overstekend zadeldak met verbeterde hollandse dakpannen. In de topgevels op de zijkanten van de kerk staan rechthoekige getraceerde vensters. Aan de zijde van de kloostertoegang en de ingang van de kerk zijn de topgevels gesloten. Op de hoeken ligt een plat dak. Om de hoofdingang van de kerk te bereiken dient men over de parkeerplaats en langs het pelgrimshuis te lopen. Daar staat een kleine uitbouw onder een overstekend plat dak met een dubbele glazen deur in hout met drie grote vensters over het gehele vlak. Rechts hiervan staat bebouwing. Aan de achterzijde bestaat de gevel van het portaal uit drie grote glazen vensters. Aan de andere zijde staat een gang tussen het klooster en de kerk. Deze heeft een plat dak en glazen vensters als wanden. Aan de achterzijde ligt een verdiepte tuin. Aan de onderzijde van de kerk werden deuren gemaakt en werd de grond onder de kerk weggegraven. Deze ruimte is ingericht als opslag voor kerk, Pelgrimshuis, de Muziekvereniging, het Gilde, de toneelclub en de Carnavalsvereniging. Als tegenprestatie poetsen de leden van deze clubs 2 maal per jaar het kerkkoper.

Interieur

Het gebouw wordt betreden via de sacristie (waar voorheen het doopvont en de biechtstoel stonden). Deze is rechthoekig, heeft een recht, met gebeitst hout betimmerd plafond en heeft een vloer van grofmarmertegels. De muren zijn in wild verband en wit geschilderd. Ter weerszijden hiervan staan dubbele tochtdeuren met glas. Deze dubbele tochtdeuren geven toegang vanuit de hal tot de kerk en (aan de andere kant) toegang vanuit de kerk tot de sacristie. Aan de achterzijde van de kapel staan grote glazen vensters over de gehele wand. De kerk bestaat uit een vierkante zaal met een opendakconstructie. Op de vloer liggen grofmarmertegels, de muren zijn in wild verband en wit geschilderd. Licht wordt toegelaten door vensters in twee van de vier topgevels, waarin getraceerde ramen staan. In de hoeken zijn rechte plafonds, met een kolom op de hoek als onderdeel van de dakconstructie. Het plafond is betimmerd met red cedar. Aan de zijde van de kloostertoegang staat een houten podium met een houten altaar. Achter het altaar staat een houten scherm op stalen pootjes als afscherming van de dubbele deur. De stoelen staan in een axiale opstelling in de kerk.

(Bron: Dr A. Jacobs en Drs. A.A. Wiekart – Kerken na 1940. Inventarisatie en waardenstelling kerkelijke bouwkunst na 1940 –Roermond – Stichting Monumentenhuis Limburg, 2003).

Orgel

Aanvankelijk werd in deze kerk gebruik gemaakt van een harmonium; dit ging in 1944 verloren. In 1962 plaatste Verschueren Orgelbouw (Heythuyzen) een orgel. Dit orgel komt uit een van de oefenzalen van het Tuschinski Theater Amsterdam. In 2017 werd er t.b.v. de koren een klein orgel geplaatst (Pels & van Leeuwen) naast het altaar. Dit orgel werd ons geschonken door de Zusters Penitenten uit Noordwijk toen de laatste zusters in St. Anna Boxmeer hun intrek namen.

Kruiswegstaties

Er hangen 2 kruisweg staties: een kruisweg is gemaakt naar litho’s van Toorop en de andere komt uit de Vredeskerk Venray en is via Vredepeel in Smakt terecht gekomen. Deze is gemaakt door de Heerlense kunsternaar Sjef Drummen.

Glas in lood raam

Van de in 1969 afgebroken oude kerk is weinig bewaard gebleven. Het kerkbestuur was dan ook aangenaam verrast toen ze 2014 werden benaderd door het Venray’s Museum of we interesse hadden in een gedeelte van een van de glas in lood ramen van de oude kerk. Gemaakt door de beroemde Roermondse glazeniersfamilie Nicolaas in 1886. Dit glas in lood raam was door de erven van de Venrayse fotograaf Peter Swenker aangeboden aan het Venray’s Museum. Maar deze op hun beurt vonden het beter als dit stukje historisch erfgoed weer terug ging naar Smakt. En zo geschiedde. Na een grondige restauratie werd dit teruggehangen in de huidige kerk, gevat in een LED lichtbak.

Op het paneel is de voorstelling te zien van de opdracht van Jezus in de tempel. Volgens het Lukas-evangelie ontmoeten Maria en Jozef met het kind Jezus in de tempel Simeon, een vroom en rechtvaardig man. Deze heeft een openbaring van de Heilige Geest ontvangen waarin hem is beloofd  dat hij niet zal sterven voordat hij met eigen ogen de Messias (de verwachte verlosser) heeft gezien. Als hij Jezus ziet, beseft hij dat de aan hem gedane belofte werkelijkheid is geworden. Achter Simeon zien we de profetes Hanna die voortdurend in de tempel verbleef om te vasten en te bidden. En als we het paneel goed bekijken, zien we Jozef met twee tortels in zijn handen die volgens de Wet des Heren moeten worden geofferd. De beeltenis wordt omgeven door typische neogotische versieringen met boven een wijnrank, welke de vreugde en de vruchtbaarheid symboliseert er onder zien we lelies in een cirkel. De lelie staat symbool voor het licht en de zuiverheid. Tot slot zien we onderin rechts het jaartal 1886, dat er op duidt dat de ramen in dat jaar zijn gemaakt en geplaatst.

Deurknoppen

De deur die toegang geeft tot de kerk is sinds enige tijd gesierd met 2 bronzen deurknoppen gemaakt door de Venrayse kunstenaar Piet Clephas. Ze zaten oorspronkelijk op de toegangsdeur van het St. Jozef klooster in Venray. Met het vertrek van de zusters gingen deze deurknoppen mee naar Venlo maar werden onlangs door de zusters geschonken aan de St. Jozefkerk in Smakt

Schilderijen

In de St. Jozefkapel hebben jaren mooie schilderijen gehangen van H. Anna en H. Joachim, de ouders van Maria. In 2001 werden deze gerestaureerd, daarna teruggehangen en in december 2001 op klaarlichte dag ontvreemd. Ruim 13 jaar na dato kwamen deze schilderijen weer boven water door bemiddeling van een Venrayse detective (en St. Jozef!) en hangen sindsdien in de kerk. In de kapel werden bij de restauratie in 2008 2 kopieën gemaakt ter vervanging.

Anna en Joachim (glas in lood)

Deze glas-in-lood ramen zijn gemaakt door pater Bram (Victor) van Mil, een priester-kunstenaar (geboren in Lith N.Br. in 1910 en gestorven in Sittard 1987) die via een klooster in Echt in Tegelen in het Heilig Hart klooster kwam te wonen. Toen dit klooster werd afgebroken i.v.m. de aanleg van de streekweg -Reuver, thans A73,  zijn deze ramen bij de zusters van de Goddelijke Voorzienigheid in Venlo terecht gekomen. En die hebben ze op hun beurt weer geschonken aan Smakt evenals de bovengenoemde deurknoppen. Als u de kerk binnenkomt loopt u er recht tegenaan, ze zitten in de dubbele deur die toegang geeft tot de sacristie.